Membrany dachowe przepuszczają parę wodną w ilościach umożliwiających ułożenie ich bezpośrednio na termoizolacji. Jednak ich prawidłowe działania polegające na wypuszczaniu pary z konstrukcji i termoizolacji dachu wymaga zapewnienia stałego odbioru tej pary z przestrzeni znajdującej się nad membraną. Najlepszym nośnikiem pary mogącym łatwo wykonać to zadanie jest powietrze przepływające wzdłuż powierzchni membrany. Jednak należy pamiętać, że stojące powietrze jest przeszkodą dla pary wodnej podobnie jak i inne gazy. Dlatego podstawowym warunkiem prawidłowego działania membrany jest stały przepływ powietrza atmosferycznego nad jej powierzchnią. Stojące powietrze zablokuje parę i pożądany efekt przepływu pary wodnej z termoizolacji nie wystąpi.

W celu zapewnienia przepływu powietrza atmosferycznego wzdłuż membrany należy pod pokryciem zasadniczym a nad membraną przewidzieć szczelinę wentylacyjną posiadającą wlot i wylot, drożną na całej swojej długości. Pod pokryciami leżącymi na łatach szczelinę taką tworzą kontrłaty przybijane wzdłuż krokwi (prostopadle do okapu). Wymiary szczeliny powinny być określone w projekcie dachu.

Jeżeli projekt nie określa tych wymiarów to producent membran z rodziny Dachowa - Marma Polskie Folie Sp. z o.o. zaleca zasady ich określenia według poniższych tabel przygotowanych na wzór normy Din 4108 część 3 (z 1999 r) z niewielkimi modyfikacjami uwzględniającymi specyfikę polskiego klimatu. Wszystkie nie objęte poniższymi zaleceniami parametry proponujemy ustalić według normy DIN 4108.
 

Tabela 1.
NAJNIŻSZE WYMAGANE PRZEKROJE DLA PSZESTRZENI WENTYLACYJNEJ POD POKRYCIEM
A NAD MEMBRANĄ W DACHACH SPADZISTYCH O NACHYLENIU 20º - 80º
( 36% - 600%)
 

I	II	III	IV	V	VI
Długość krokwi (wentylowanej)	Teoretyczna wielkość przekroju wentylacyjnego w okapie (nie uwzględniająca konstrukcji szczeliny)	Wielkość przekroju wentylacyjnego na kalenicy lub narożu (przypadającą na jedną stronę, na jedną połać)	Wysokość szczeliny wentylacyjnej w okapie (uwzględniająca konstrukcję szczeliny)	Praktyczna wysokość szczeliny wentylacyjnej w dachu z membraną na termoizolacji	Praktyczna wysokość szczeliny wentylacyjnej w dachu z poszyciem
mb	cm2/mb okapu	cm2/mb kalenicy	cm	cm	cm
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25	200 200 200 200 200 200 220 240 260 280 300 320 340 360 380 400 420 440 460 480 500	25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125	2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,6 2,9 3,1 3,3 3,6 3,8 4,0 4,3 4,5 4,8 5,0 5,2 5,4 5,6 5,8	3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 4,0 4,0 4,0 4,5 5,0 5,0 5,5 5,5 6,0 6,0 6,0 6,5 6,5 7,0	3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,5 3,5 3,5 4,0 4,5 4,5 5,0 5,0 5,0 5,5 5,5 6,0 6,0 6,5

Dobór wysokości kontrłat

Współcześnie, montaż kontrłat uzasadniany jest koniecznością funkcjonowania wentylacji dachu. Oprócz tego kontrłaty umożliwiają wygodne odprowadzanie skroplin i przecieków po warstwie wstępnej (membranie lub papie) do okapu. Mimo tego prawidłowego skojarzenia tak naprawdę, zgodnie z definicją „dachu wentylowanego” kontrłata zapewnia wentylację pokrycia a nie dachu. Dachem wentylowanym nazywamy bowiem taką konstrukcję, w której pod pokryciem dachu a nad jego termoizolacją funkcjonuje przestrzeń (lub szczelina) wentylacyjna. Dzięki tej przestrzeni przepływające przez nią powietrze atmosferyczne osusza konstrukcję i termoizolację. Przy czym przez pokrycie rozumiany jest zestaw składający się z pokrycia zasadniczego i jego uszczelnienia czyli warstwy wstępnego krycia. Kontrłata leży na warstwie wstępnej i umożliwia przepływ powietrza pod pokryciem. Jeżeli warstwę wstępną stanowi wysoko paroprzepuszczalna membrana wstępnego krycia (MWK) ułożona na styk z termoizolacją, to cały dach jest osuszany dzięki (między innymi) kontrłacie. Jednak, ten typ konstrukcji nazywany jest „dachem nie wentylowanym” bo nie ma szczeliny (lub przestrzeni) pod warstwą wstępną a nad termoizolacją.

Wysokość kontrłaty jest więc bardzo ważna dla dachów, w których zastosowano membrany (MWK), ponieważ decyduje o skuteczności i sprawności osuszania całego dachu. Przy wyborze wysokości szczeliny wentylacyjnej utworzonej przez kontrłaty należy uwzględnić zjawisko wypychania elastycznych membran przez rozprężne wełny mineralne. Nie oznacza to, że w dachach z papą układaną na poszyciu możemy stosować dowolne wymiary tej listwy. Papa bardzo często fałduje się pod wpływem wysokich temperatur. Poszycie może być wykonane z różnych materiałów : na deskowaniu, które odzwierciedla nierówności więźby trzeba pamiętać o zwiększeniu wysokości kontrłaty w celu zniwelowania tych nierówności ; na płytach OSB możemy stosować wysokość podyktowaną wyłącznie zasadami wentylowania jeżeli ułożona na nich papa się nie podniesie. Z tych powodów w tabeli 1 jest różnica między proponowanymi wysokościami szczeliny (kontrłaty) w zależności od rodzaju warstwy wstępnej.

Nie można też pominąć zależności działania wentylacji od rodzaju pokrycia. Wentylacja polega na swobodnym ruchu powietrza wywołanym ciągiem termicznym lub siłą wiatru. W związku z tym pokrycia drobnowymiarowe układane na zakłady tworzące wiele szczelin umożliwiających przepływ powietrza łatwiej się wentylują niż pokrycia tworzące płaskie, duże płaszczyzny z małą ilością szczelin na całej powierzchni połaci. Wiadomo, że wiele rodzajów dachówek wentyluje się dość dobrze tylko dzięki wspomnianym szparom na zakładach. Należą do nich faliste dachówki bez zamków (esówki) lub z jednym bocznym (np. cementowe). Najlepiej wentylują się „same” najstarsze z nich czyli typu „mnich – mniszka”. Pod takimi pokryciami wysokość kontrłaty nie musi być tak duża jak pod pokryciami płaskimi np. pod dachówkami karpiówkami, pokryciami z płytek (z włókno-cementu lub blachy) lub pod blacho-dachówkami. Blacho-dachówki należą do grupy blach profilowanych ale pod względem wentylacji mają większe wymagania niż pokryciowe blachy trapezowe, które swoim kształtem ułatwiają przepływ powietrza w kierunku góra – dół.

Jak z tego widać, ścisły związek wymiarów kontrłaty ze skutecznością działania wentylacji jest powodem powstania dość skomplikowanych zależności, których uwzględnienie może nie być proste. Jest jednak jedna zasada dotycząca wentylacji, która upraszcza tą problematykę.

Przepływ powietrza wentylującego w głównej mierze zależy od otworów wlotowych i wylotowych, a wysokość szczeliny nie może być mniejsza od wysokości otworów wlotowych. Dodatkowo, szczeliny wentylacyjne mają większą skuteczność działania, jeżeli są wyższe od swoich wlotów i wylotów. Proporcje tych wymiarów zależą od kąta nachylenia połaci : czym jest on niższy tym wewnętrzna wysokość szczeliny powinna być proporcjonalnie większa od wlotów. W związku z tym, należy stosować wyższe kontrłaty niż minimalne zalecane wysokości wlotów powietrza do szczelin wentylacyjnych. Dlatego, wybierając wymiary kontrłaty nie warto oszczędzać na ich wysokości, a wręcz przeciwnie - opłaca się uwzględnić wszystkie zależności usprawniające działanie wentylacji i regulację płaskości dachu lub długości krycia pokrycia dachu. Utrzymując kontrolę nad wielkością powierzchni wlotów i wylotów powietrza wentylującego można się nie obawiać o to, że kontrłata jest za wysoka.

Uwzględniając wszystkie wymienione uwarunkowania warto określić minimalną wysokość szczeliny wentylacyjnej, która określi wybór wymiarów kontrłaty. Pomoże nam w tym tabela 3 zawierająca kolejne czynniki wpływające na jej wysokość. Wielkość wlotu jest wyliczona przy założeniu pełnego otwarcia całego przekroju wlotu, co w praktyce nie może mieć miejsca. Wlot należy zasłonić przed ptakami i owadami (przed ich gniazdowaniem) za pomocą specjalnych siatek lub taśm perforowanych. Każda z tych osłon ma określone proporcje powierzchni przelotowej (przewiewnej) do całkowitej. W związku z tym, aby ilość powietrza odpowiadała wielkości określonej w normie (DIN 4108 :1999) taśma osłaniająca wlot musi mieć określoną wysokość uzależnioną od tych proporcji (sprawności przewiewu). Kontrłata zaś powinna mieć wysokość umożliwiającą montaż takiej taśmy.

Jak wynika z tabeli 1, w przypadku dachu o długości krokwi 15 m osłona wlotu o przewiewności 50 % wymaga przekroju szczeliny wentylacyjnej o wysokości 7,2 cm (2 x 3,6cm). Taśma pokazana na zdjęciu (fot.1) ma wysokość 8 cm a przewiewność 45 %. Dla niej wysokość szczeliny i tym samym kontrłaty powinna mieć 8 cm (wtedy część przelotowa zajmuje wysokość 3,6 cm). Jeżeli na takim dachu użyjemy osłony wlotu w postaci siatki ( 70% powierzchni przewiewu) to kontrłata musi mieć min. 5 cm , co oznacza, że bez większych zagrożeń ze strony wiatru może mieć taką właśnie wysokość (w tabeli 1 w kolumnie V jest 4,5 cm jako minimum).

 

Tabela 2.
Wysokość taśmy osłaniającej wlot do szczeliny

Minimalna wysokość wlotu szczeliny wentylacyjnej według tabeli 1 (DIN 4108) Przykładowe wielkości.	Procentowy udział powierzchni przelotowej do całkowitej taśmy osłaniającej wlot	Wysokość taśmy odpowiadająca minimalnym przepływom przy wysokości normatywnej z kol.1 [cm]
2,4 cm (10 m długości szczeliny wentylacyjnej – długości krokwi)	40 50 60 70	6,0 4,8 4,0 3,5
3,6 cm (15 m długości szczeliny wentylacyjnej – długości krokwi)	40 50 60 70	9,0 7,2 6,0 5,1

Wnioski

Z przedstawionej teorii wynika, że wysokość kontrłaty powinna być większa od wysokości wlotu do szczeliny o około 100 % (przy nachyleniu dachu większym niż 20º) a powstałą różnicę między tymi dwoma wymiarami powinno się wypełniać dobierając odpowiedni rodzaj osłony wlotu. Niższy wlot i wylot do szczeliny niż jej wysokość na całej długości jest korzystnym układem dla działania wentylacji. Przy okazji trzeba dodać, że tak dobrana wysokość kontrłaty umożliwia regulację płaskości połaci za pomocą jej podcięć. Warto przy tym pamiętać, że podane w kolumnie 2 tabeli 1 wysokości wlotu określone według DIN 4108 : 1999 są wielkościami minimalnymi i wszelkie ich przekroczenia (nie większe jednak niż o 50%) są bezpieczne dla dachu.

Natomiast powszechnie stosowane w Polsce kontrłaty o wysokości 2,5 cm są odpowiednie tylko w bardzo szczególnych konstrukcjach i to takich, które mają krokwie o długości do 10 m. W większości budowanych dachów spadzistych powinno się stosować kontrłaty o wysokości od 3,5 do 5 cm. Jest to uzasadnione również wytrzymałością i trwałością całego ołatowania. Cienkie 2,5 centymetrowe kontrłaty bardzo często ulegają rozszczepieniu po wbiciu gwoździ mocujących łaty jeżeli połączenie ma miejsce bliskie zakończeniu kontrłaty. W związku z tym, różnicowanie wymiarów łaty i kontrłaty nie ma sensu. Całe ołatowanie – łaty i kontrłaty powinny być wykonane z tych samych listewek (np. 4x5 cm) a przy bardzo długich krokwiach kontrłaty powinny być grubsze od łat.

ererererer

Uwagi dodatkowe

Przy niższych katach nachylenia (< 20º) wysokość szczeliny powinna być większa – prosimy przeczytać rozdział „Instrukcja układania membran wstępnego krycia na niskich kątach”. Natomiast przy kątach wyższych niż 80º ( > 600%) szczelina może być niższa niż w kolumnach V i VI tabeli 1.